انتفاع در لغت به معنای، نفع بردن، سود بردن یا بهره گیری از هر چیزی است. در اصطلاح فقه منظور از حق انتفاع، حقی است که به واسطه آن یک فرد میتواند از ملک غیر بهره بگیرد. اما در قانون مدنی حق انتفاع اینگونه تعریف شده است که: یک شخص حق استفاده از یک مالی را بدست آورد که آن مال به شخص دیگری تعلق دارد و یا آن مال، مالک خاصی ندارد و جزء مباحات است. مقصود از مباحات اموالی هستند که مالکیت آنها به هیچ شخصی تعلق ندارد.
ذکر این نکته الزامی است که در مبحث حق انتفاع، مال موردنظر در مالکیت شخصی دیگر است و شخصی که حق انتفاع آن ملک را دارد، این حق صرفا به او اجازه استفاده و بهره‌مند شدن از آن مال را می‌دهد نه حق مالکیت آن مال. برای روشن‌تر شدن این موضوع، تا آخر این مقاله با گروه وکلای پارسیان همراه باشید. با استناد به توضیحاتی که در مورد حق انتفاع داشتیم، مالی که ضمن چنین قراردادی مورد بررسی قرار میگیرد دارای دو صاحب میشود، که عبارتند از:
- شخص نفع برنده: شخصی که حق استفاده از خود مال به او تسلیم میشود.
- مالک خود مال: شخصی که ضمن یک قرارداد حق استفاده از مال خود را به نفع برنده تسلیم میکند.
انواع حق انتفاع نسبت به زمان برقراری آن:
- عُمری: حق انتفاعی که از طرف مالک برای منتفع(نفع برنده) به مدت عمر خود مالک یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد. حال باید توجه نمود از آنجا که بر مبنای عمر یکی از طرفین یا شخص ثالث، قرارداد منعقد می‌گردد به آن حق انتفاع عمری گفته میشود.
- رُقبی: حق انتفاعی است که به واسطه‌ی مالک برای مدت معینی واگذار می‌گردد، و بستگی به عقیده مالک دارد.
- حبس مطلق: مدت زمان حق انتفاع در حبس مطلق تعیین نمی‌گردد و این حق به صورت مطلق و بدون درج زمان برقرار میشود.
حبس مطلق چنانچه که بیان گردید بدون تعیین مدت برقرار میشود و تا زمان فوت مالک برقرار است، ولیکن باید توجه داشت که مالک قبل از فوت حق رجوع دارد زیرا حبس مطلق نوعی عقد جایز است. مقصود از عقد جایز، عقودی هستند که طرفین قرارداد هر گاه تمایل داشته باشند میتوانند آن عقد را بر هم زنند (فسخ نمایند).
- حبس مُؤَبَّد: مدت حق انتفاع معین میشود اما نامحدود و الی الابد (ابدی) است. تفاوت حبس مطلق و حبس مُؤَبَّد در آن است که در حبس مُؤَبَّد راجع به مدت حق انتفاع تعیین تکلیف میشود و زمان الی الابد مقرر میشود، اما در حبس مطلق، زمان برقراری این حق را خاموش میگذارند.
***پیشنهاد مطالعه:
“هر آنچه لازم است در مورد شرب خمر بدانید“
وظایف منتفع در استفاده از حق انتفاع:
۱- عدم سوء استفاده از مال
۲- پرهیز از تعدی و تفریط در حفاظت از مال
۳- پرداخت کردن مخارج لازم برای آن
تعدی: تعدی عبارت است از انجام کارهایی که شخص نباید انجام دهد. برای مثال تخریب دیواره های یک خانه تعدی است.
تفریط: تفریط عبارت است از عدم انجام کارهایی که شخص باید انجام دهد. برای مثال خودداری کردن از برف روبی ساختمان در زمانی که باید انجام شود.
مخارج لازم برای نگهداری و انتفاع از مالِ موضوع حق انتفاع بر عهده‌ی چه شخصی است؟
این مخارج به دو دسته تقسیم میشوند:
- مخارج لازم برای نگهداری خود مال مانند تعمیر اساس آسانسور: بر عهده مالک مال است، مگر آن که خلاف آن بین طرفین مقرر شده باشد.
- مخارج لازم برای انتفاع از مال مانند حق شارژ ساختمان و سرویس آسانسور: بر عهده ی نفع برنده است، مگر آن که خلاف آن بین طرفین مقرر شده باشد.
موارد از بین رفتن حق انتفاع:
۱- از بین رفتن مال مورد انتفاع: مثل از بین رفتن خانه که ضمن قرارداد انتفاع به دیگری تسلیم شده است.
۲- اعراض: یعنی صرف نظر کردن از حق، بدین نحو که نفع برنده، از حقی که دارد صرف نظر کند.
۳- فوت کسی که حق انتفاع به مدت عمر او برقرار شده، در حالتی که حق انتفاع به شکل عمری است.
۴- رجوع مالک در حبس مطلق.
۵- فوت مالک در حبس مطلق.
۶- پایان مدت در رُقبی.
۷- انتقال خود ملک از جانب مالک به نفع برنده.
۸- انتقال حق انتفاع از جانب نفع برنده به مالک.
۹- شرط خیار در حبس: طرفین در معاملات میتوانند شرط نمایند که هر دوی آنها یا یکی از آنها یا شخص ثالثی بتواند در مدت معینی معامله را پایان دهد.
تفاوت حق انتفاع با مالکیت منافع:
حق انتفاع ناشی از عقد حبس است، که موجبِ ایجادِ حقِ انتفاع برای شخصی میشود. ولیکن مالکیت منافع، در اکثر مواقع ناشی از عقد اجاره است. در حق انتفاع، نفع برنده، فقط تا پایان قرارداد حق استفاده و بهره برداری از مال را دارد و مالک منافع نمیشود. ولیکن در مالکیت منافع، شخص، مالکِ تمامِ منافعی است که در مدت مالکیت او بر منافع ایجاد شده است.
برای درک بهتر مطلب فوق به یک مثال بسنده میکنیم:
در اجاره ی باغی برای یک سال، مستأجر میتواند بعد از گذشت یک سال میوه هایی که بر روی درخت است جدا کرده با خود ببرد. زیرا او مالک منافع بوده و این میوه ها که همان منافع باغ هستند در زمان مالکیت او بر منافع پدید آمده اند. اما در حق انتفاع بعد از گذشت یک سال، نفع برنده نمیتواند میوه ها را جدا کند و ببرد. زیرا مالک آن ها نیست و فقط در مدت حق انتفاع میتوانسته از آن ها بهره برداری کند که اکنون این مدت نیز به سر آمده است.
بنابراین یکی از قراردادهای بسته شده در قانون میتواند از نوع حق انتفاع باشد که دارای شرایط و جزئیات گوناگونی است. پس توصیه میشود مالک خود مال و نفع برنده پیش از آنکه اقدام به انعقاد قرارداد حق انتفاع نمایند در ارتباط با شرایط و اوصاف آن با یک وکیل حقوقی مسلط در زمینه ی قرارداد ها مشورت نمایند. وکلای باتحربه گروه پارسیان در تمامی زمینه‌های حقوقی، با تعیین وقت قبلی برای حل مشکلات حقوقی شما آماده همکاری هستند. با ما در تماس باشید.
